اپيدميولو‍‍ژي و كنترل بيماري هاي قابل پيشگيري با واكسن

فلج اطفال(Poliomyelitis)
تعریف: یک عفونت ویروسی است که اغلب اوقات با یک فلج حاد ناگهانی شناخته می شود(AFP).
(Acute Flaccid paralysis = فلج شل حاد =AFP)
این بیماری یک عفونت دستگاه گوارش انسان است اما می تواند در حد خیلی کمی از بیماران (حدود1 درصد) دستگاه عصبی مرکزی را مبتلا کند و درجات مختلفی از فلج و احتمالاً مرگ را ایجاد کند. این ویروس به دستگاه گوارش حمله کرده و از آنجا به غدد لنفاوی موضعی رفته و در تعداد کمی از موارد به سیستم عصبی بیمار می رسد. بیش از90 درصد موارد عفونت بدون نشانه بوده و یا تب غیر مشخصی خواهد داشت.
علایم خفیف بیماری شامل تب، بی قراری، سردرد، تهوع و استفراغ است. در صورت تشدید بیماری، دردشدیدعضلات، سختی گردن و پشت با یا بدون فلج ایجاد می شود. فلج پولیومیلیت نامتقارن بوده و به همراه تب است. فلج در زمانی کوتاه حداکثر3 تا 4 روز به حداکثرخود می رسد. پاها بیشتر از دستها مبتلا می گردند.
عامل عفونت: پلی ویروس ها (ازجنس آنتروویروس ها) عامل بیماری بوده که دارای 3 تیپ 1،2و3              می باشند. هر3 تیپ می توانند فلج ایجاد کنند. در بیشتر موارد فلجی تیپ 1 و در مرحله بعدی تیپ 2 و در آخر تیپ 3 ویروسی درگیر است. اکثر اپیدمی های فلجی بدنبال تیپ 1 ایجاد می شوند و اکثر موارد فلج ایجاد شده بدنبال واکسن زنده ناشی از تیپ 2 و3 است.
وقوع بیماری: قبل از ساخت واکسن، بیماری در سراسر جهان پراکنده بود ولی در کشورهایی که واکسیناسیون علیه بیماری در سطح وسیعی انجام می شود، شیوع آن به نحو چشمگیری کاهش یافته است.
ازسال 1988 که سازمان بهداشت جهانی تصمیم به ریشه کنی بیماری گرفته است، از مجموع 127 کشوری که بیماری در آنها بومی بوده است، مروزه حدود7 کشور هستند که بیماری در آنها بومی است. (نیجریه، پاکستان، غنا، نیجر، افغانستان، مصر و لبنان)
نکات مهم موثردر ریشه کنی بیماری فلج اطفال:
1- انسان تنها میزبان فلج اطفال است.
2- حالت حاملی طولانی مدت برای این بیماری وجود ندارد.
3- نیمه عمر ویروس دفع شده در فاضلاب حدود 48 ساعت است و تنها در این مدت است که قابل انتشار      می باشد.
4- در دسترس بودن واکسن خوراکی (OPV) و ارزان بودن آن.
5- ویروس واکسن در روده تکثیر می یابد و می تواند از انتقال ویروسهای وحشی فلج اطفال جلوگیری کند.
6- این ویروس می تواند از افراد واکسینه شده به افرادی که واکسینه نشده اند در اثر تماس منتقل شود.
عوامل مربوط به میزبان:
سن: بیماری پولیومیلیت هنوز یک بیماری نوزادان وکودکان است. مستعدترین سن ابتلا 6 ماهگی تا3 سالگی است.
جنس: نسبت مرد به زن 3 به 1 است.
عوامل خطر: عوامل تحریک کننده یا عوامل خطر متعددی مشخص شده است که حمله فلج اطفال فلج کننده را در فردی که به ویروس فلج اطفال آلوده شده است، تسریع می کند. این عوامل عبارتند از: خستگی، تروما، تزریقات عضلانی، اقدامات جراحی مثل برداشتن لوزه بویژه اگر در جریان اپیدمی فلج انجام شود و استفاده از عوامل مصون ساز به ویژه واکسن سه گانه حاوی آلوم (Alum containing DPT)
مصونیت: آنتی بادی های مادری به تدریج طی 6 ماه اول زندگی ناپدید می شوند. مصونیت بعد از عفونت با یک تیپ نسبتاً قطعی است. ابتلا به بیماری برای بار دوم نادر است و معمولاً با نوع دیگری از تیپ ویروسی اتفاق    می افتد.
مخزن: انسان (در بیشتر موارد افراد مبتلا به شکل مخفی بیماری و بخصوص کودکان)
روش انتقال:
الف: راه مدفوعی- دهانی: اصلی ترین راه انتقال در کشورهای رو به رشد است. در شرایط غیر بهداشتی عفونت می تواند بطورمستقیم از طریق دستان آلوده منتقل شود و همچنین بصورت غیر مستقیم از طریق آب، شیر، غذا و مگس و اشیایی که آلوده شده اند نیز می تواند منتقل شود.
ب: ترشحات حلقی: انتقال بیماری از این طریق در مرحله حاد بیماری که ویروس درحلق حضور دارد محتمل تر است. تماس مستقیم در این روش عامل مهم انتقال بخصوص در کشورهایی است که وضعیت بهداشتی مناسبی دارند.
دوره کمون: معمولاً 14- 7 روز (طیف 3 تا 35 روز) است.
دوره واگیری: در تمام مدتی که ویروس دفع می شود، واگیری وجود دارد. ویروس را از ترشحات گلوی بیماران بعد از 36 ساعت و از مدفوع افراد مبتلا به شکل بالینی بیماری بعد از72 ساعت پس از تماس توانسته اند، جدا کنند. معمولاً بیشترین زمان آلودگی چند روز قبل و چند روز بعد از بروز نشانه های بالینی بیماری است.

اشکال مختلف بیماری فلج اطفال
الف: عفونت بی علامت (تحت بالینی): تقریباً در 95 -90 درصد عفونتهای ویروسی فلج اطفال رخ می دهد. در این موارد فرد هیچ علامتی که با آن مراجعه کند، ندارد.
ب: فلج اطفال عقیم یا بیماری خفیف (شکل آبورتیو= Abortive) تقریباً در 8 -4 درصد عفونتها رخ  می دهد. در این حالت یک بیماری خفیف در اثر ویروس ایجاد می شود که خودبخود خوب خواهد شد. علایم آن شامل سردرد، گلودرد، بی قراری، بی اشتهایی، استفراغ، و درد شکم و عضلات و التهاب مختصرحلق.
ج: فلج اطفال غیر فلج کننده (مننژیت آسپتیک): تقریباً در 1% عفونت ها رخ می دهد که علاوه بر علایم شکل آبورتیو، علایم بالینی تحریک مننژ مانند سختی و دردپشت وگردن را نیز دارا می باشد.10-2 روز طول می کشد و بهبودی سریع رخ می دهد.
د: فلج اطفال فلج کننده (شکل فلجی): در کمتر از 1% عفونتها رخ می دهد. در این حالت ویروس به دستگاه عصبی مرکزی حمله و باعث درجاتی از فلج می شود. نشانه غالب، فلج شل غیر متقارن است در شروع تب نیز وجود دارد.
پیشگیری و کنترل بیماری
الف: پیشگیری:
1- رعایت بهداشت فردی و عمومی (شامل شستن دستها قبل از غذا، و بعد از دستشویی)
2- جلوگیری از آلودگی آب و غذا با مدفوع بیماران و افراد به ظاهرسالم (دفع بهداشتی مدفوع)
3- تصفیه و کلرزنی آبهای مصرفی و حرارت دادن آبهای مشکوک قبل از مصرف.
4- واکسیناسیون علیه فلج اطفال:
الف: واکسن ضعیف شده خوراکی (سابین یاOPV )
ب: واکسن کشته شده تلقیحی (سالک یا IPV)
ب: کنترل بیماران، تماسها و محیط
1- گزارش به مقامات بهداشتی
2- جداسازی بیمار: معمولاً درخصوص افراد بیمار بدلیل اینکه قبل از تشخیص بیماری ویروس منتشرشده است و دیگران در تماس با آن بوده اند، زیاد موثر نیست با این حال رعایت نکات بهداشتی بخصوص دفع بهداشتی مدفوع لازم است.
3- گندزدایی همزمان: ترشحات گلو، مدفوع و اشیایی که به آنها آلوده شده اند بایدگندزدایی شوند.
4- قرنطینه: مفید نیست.
5- محافظت تماسها: واکسیناسیون افراد خانواده و سایرکسانی که درتماس نزدیک با بیمار بوده اند توصیه     می شود ولی معمولاً تمام تماسهای نزدیک و حساس تا زمانی که اولین مورد بیماری تشخیص داده می شود، آلوده به ویروس شده اند.
6- درمان اختصاصی: ندارد.